Orde van Advocaten ziet vele risico’s voor de rechtsstaat in plannen van politieke partijen

Als deelname aan de komende Kamerverkiezingen zou afhangen van de vraag of politieke partijen zich in hun programma’s houden aan de normen van de rechtsstaat, zou meer dan de helft van de gevestigde partijen zijn uitgesloten. Tien van de achttien gevestigde partijen doen voorstellen in hun verkiezingsprogramma’s die zich slecht verhouden tot de „minimumnormen van de rechtsstaat”, concludeert de Nederlandse Orde van Advocaten in een maandag verschenen rapport. Het is de vierde keer dat een speciale commissie (bestaande uit juristen en wetenschappers) van de Orde verkiezingsprogramma’s langs de meetlat van de Nederlandse rechtsstaat legt.

Bij tien van de achttien onderzochte verkiezingsprogramma’s zijn ‘rode’ voorstellen aangetroffen — plannen die „regelrecht in strijd zijn met de rechtsstaat”, bijvoorbeeld omdat grondrechten van burgers dreigen te worden geschonden of omdat toegang tot de rechter wordt belemmerd. Bij de vorige verkiezingen kregen zeven van de toen veertien onderzochte partijen ‘rode kaarten’ van de orde.

De commissie, voorgezeten door voormalig rechter Willem van Schendel, gaf extra aandacht aan ‘trendy’ thema’s als bestaanszekerheid en een nieuwe bestuurscultuur. Ze bekeek vooral of partijen letten op de uitvoeringspraktijk en de rechtsbescherming van burgers. Ook was de commissie „gespitst” op de migratieparagrafen, omdat die van oudsher veel „kwetsbaarheden” laten zien als het gaat om de bescherming van grondrechten, aldus Van Schendel.

Minimumstraffen

Vooral bij partijen met een rechts-conservatieve signatuur kleurt het rood (BBB, BVNL, CDA, Forum voor Democratie, JA21, NSC, PVV, SGP en VVD). Ook Denk, een centrumlinkse partij met conservatieve trekjes, komt met voorstellen die de Orde zorgen baren. Bij al deze partijen constateert de Orde grote risico’s bij plannen op het gebied van asiel en migratie, de wens om zwaardere minimumstraffen op te leggen of het openlijk discrimineren van bepaalde bevolkingsgroepen. JA21 komt met zeven ‘rode’ voorstellen het slechtst uit de bus.

Het verkiezingsprogramma van de SP bevat louter ‘groene’ voorstellen. Dat was bij de vorige Kamerverkiezingen anders: toen behoorde de SP als enige linkse partij tot de ‘rode’ categorie.

50Plus, BIJ1, ChristenUnie, D66, GroenLinks-PvdA, Partij voor de Dieren en Volt komen dit keer met een of meer plannen die „mogelijk een risico vormen voor de rechtsstaat”.

De commissie stelt ook vast dat bijna alle politieke partijen meer aandacht besteden aan een overheid die burgers vertrouwt en als individu behandelt, en hen meer wil betrekken in wetgevings- en bestuursprocessen. Steeds meer partijen zien daarbij een sterkere positie van de Grondwet voor zich, met als opvallend voorstel het mogelijk maken van directe grondwettelijke toetsing van wetten.